Hợp đồng soạn sẵn hay còn gọi là hợp đồng theo mẫu là hình thức được áp dụng trong các giao dịch kinh tế của một số mặt hàng được xem là thiết yếu. Trên thực tế, kể từ khi được áp dụng, hợp đồng mẫu cũng góp phần tạo nên sự thuận lợi cho các doanh nghiệp khi thực hiện giao dịch với khách hàng. Tuy nhiên thì mặt trái của loại hợp đồng này lại đang bộc lộ thời gian qua, khi một số qui định của hợp đồng mẫu dẫn tới những hạn chế làm ảnh hưởng tới quyền lợi của người tiêu dùng.
Bức xúc, đó là tâm trạng chung của rất nhiều khách hàng đang sử dụng dịch vụ truyền hình trả tiền của VTVCab những ngày qua, sau khi đơn vị này thay đổi một số kênh phát sóng mà không có thông báo tới khách hàng.
Anh Vũ Tuấn Linh – Nam Từ Liêm, Hà Nội bức xúc chia sẻ: “Như gia đình tôi thì đã sử dụng dịch vụ của VTVCab hàng chục năm nay rồi. Họ làm thế là không tôn trọng khán giả. Họ không đưa ra thông báo hay làm khảo sát gì cả. Họ lập lờ trong cái truyền thông, nói rằng sẽ có kênh mới nhưng lại không đề cập chuyện bỏ kênh cũ đi”.
Theo lí giải của đại diện VTVcab, việc thay đổi này nhằm phục vụ tốt hơn nhu cầu của khán giả. Thực tế là trong hợp đồng cung cấp dịch vụ của đơn vị này cũng có điều khoản cho phép VTVcab được thay đổi các chương trình trong trường hợp “phục vụ tốt hơn nhu cầu của nhân dân”. Đại diện Hội Tiêu chuẩn bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam thì cho rằng, việc đưa ra một khái niệm không rõ ràng và áp dụng một cách đại trà thông qua mẫu hợp đồng nói trên chính là mấu chốt dẫn tới những bất lợi cho người tiêu dùng trong trường hợp này.
Ông Nguyễn Mạnh Hùng – Tổng thư ký Hội Tiêu chuẩn và bảo vệ người tiêu dùng Việt Nam nhận định: “Có thể thay đổi nội dung chương trình khi xét thấy có lợi cho nhân dân. Đọc qua thì thấy nó ổn nhưng mà xét kỹ lại thì thấy nó có vấn đề. Thế nào là có lợi cho nhân dân? Anh không khảo sát, tôi và anh là cái giao kèo với nhau cơ mà. Nhân dân là cái khái niệm rất rộng. Đi khảo sát những người không liên quan tới cái giao kết này thì sao mà chấp nhận được. Như vậy là một cái khái niệm nó rất chung chung, rất trừu tượng mà tự nhà đài cho mình một cái thế nắm đằng chuôi còn khách hàng thì nắm đằng lưỡi”.
Câu chuyện VTVCab tự ý thay đổi danh mục kênh phát sóng có thể xem là tiêu biểu cho thấy những bất lợi mà người tiêu dùng đang gánh chịu do những qui định của hợp đồng mẫu. Có thể thấy một ví dụ khác về hợp đồng mẫu trong hợp đồng tín dụng, đó là ngân hàng, tổ chức tín dụng được phép điều chỉnh lãi suất cho vay và chỉ cần thông báo cho khách hàng trước 30 ngày. Hoặc có bao giờ chúng ta phàn nàn về tình trạng hoãn, hủy chuyến của các hãng hàng không. Xin lưu ý, trong điều kiện vận chuyển hành khách mà chúng ta đã đồng ý khi mua vé, việc lùi, hủy chuyến trong điều kiện cần thiết cũng đã được các hãng hàng không qui định. “Cầm dao đằng lưỡi”, cách nói trên có lẽ là sự thể hiện rõ nét nhất cho vị thế của khách hàng khi giao kết những hợp đồng theo kiểu như thế này.
Theo quyết định số 35/2015 của Thủ tướng Chính phủ, có 11 mặt hàng xếp vào diện thiết yếu cần phải được đăng ký áp dụng hợp đồng theo mẫu. Đó là điện, nước sinh hoạt, truyền hình trả tiền, thuê bao điện thoại cố định và di động, dịch vụ internet, vận chuyển hành khách hàng không, đường sắt, mua bán căn hộ chung cư, dịch vụ tài khoản thanh toán và bảo hiểm nhân thọ.
Trong nền kinh tế thị trường thì hợp đồng chính là căn cứ để thể hiện quyền lợi và nghĩa vụ của các bên trong mỗi giao dịch. Hợp đồng mẫu cũng đang được áp dụng với nhiều loại dịch vụ và hàng hóa tại các quốc gia trên thế giới nhằm tạo điều kiện thuận lợi hơn cho hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp. Tuy nhiên thì với việc quyền lợi của người tiêu dùng đang bị ảnh hưởng do những hạn chế của hợp đồng mẫu, các chuyên gia nhìn nhận, đã đến lúc chúng ta cần xem xét tới việc siết chặt hơn việc giám sát đối với các hợp đồng mẫu này.
Theo ý kiến của luật sư Nguyễn Hưng Quang – Văn phòng luật sư NHQuang và cộng sự: Tôi nghĩ rằng chúng ta vẫn cần thiết phải tồn tại cái chế định của hợp đồng theo mẫu. Tuy nhiên thì để bảo vệ người tiêu dùng, bảo vệ các cái doanh nghiệp nhỏ, doanh nghiệp yếu thế khi tham gia vào các cái hợp đồng theo mẫu thì điều đầu tiên là chúng ta phải tăng cường cái năng lực thẩm định và kiểm tra hợp đồng mẫu của cơ quan quản lý nhà nước. Bởi vì theo qui định thì các hợp đồng theo mẫu này phải được gửi cho cơ quan quản lý nhà nước để lấy ý kiến. Điểm thứ hai là chúng ta cần phải nâng cao vai trò của các hiệp hội bảo vệ người tiêu dùng hoặc các doanh nghiệp vừa và nhỏ để làm sao có thể đấu tranh tốt hơn cho người tiêu dùng và các doanh nghiệp nhỏ. Điểm thứ ba là tòa án cũng phải có cái cơ chế tốt hơn về mặt tố tụng để tạo điều kiện cho người dân khi họ khiếu kiện với các hợp đồng theo mẫu. Tôi cho rằng khi cơ chế pháp lý chúng ta thuận lợi thì bản thân thị trường cũng như là hợp đồng theo mẫu nó sẽ phát huy được vai trò của nó cũng như đảm bảo sự bình đẳng của các bên khi tham gia giao kết hợp đồng”.
Theo An ninh TV ngày 15/5/2018